هنر درمانی

هنر درمانی روشی نوین در حوزه‌ی روانشناسی است که از ابزارهای هنری مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، موسیقی و نوشتن برای ارتقای سلامت روان و درمان اختلالات روانی بهره می‌برد. این روش بر پایه‌ی این باور بنا شده است که فعالیت‌های هنری می‌توانند به عنوان مسیری برای بیان احساسات، افکار و تجربیات دشوار عمل کنند و در نهایت به فرایند التیام و بهبودی فرد کمک کنند.

ریشه‌های هنر درمانی را می‌توان در اعصار گذشته جستجو کرد، جایی که انسان‌ها از هنر برای برقراری ارتباط، خودآگاهی و التیام درد خود استفاده می‌کردند. با این حال، هنر درمانی به عنوان یک رشته‌ی علمی مجزا در اواسط قرن بیستم شکل گرفت.

امروزه، هنر درمانی به عنوان یک روش درمانی مکمل در کنار سایر روش‌های درمانی مانند روان‌درمانی و دارو درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش در طیف گسترده‌ای از زمینه‌ها، از جمله درمان کودکان، بزرگسالان، سالمندان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، کاربرد دارد.

انواع درمان‌های خلاقانه

هنر درمانی تنها نوع درمان خلاقانه‌ای نیست که در درمان بیماری‌های روانی به کار می‌رود. انواع دیگر درمان‌های خلاقانه عبارتند از:

• رقص درمانی: در رقص درمانی، از حرکات موزون و رقص برای کمک به افراد در جهت بیان احساسات، افکار و تجربیات خود و همچنین ارتقای سلامت جسمی و روانی آنها استفاده می‌شود.
• درام درمانی: در درام درمانی، از تئاتر، بازیگری و بداهه‌پردازی برای کمک به افراد در جهت کشف خود، حل مشکلات و بهبود مهارت‌های ارتباطی آنها استفاده می‌شود.
• درمان بیان خلاقانه: در درمان بیان خلاقانه، از طیف وسیعی از فعالیت‌های هنری مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، موسیقی و نوشتن برای کمک به افراد در جهت بیان خود و ارتقای سلامت روان آنها استفاده می‌شود.
• موسیقی درمانی: در موسیقی درمانی، از موسیقی و فعالیت‌های مرتبط با موسیقی برای کمک به افراد در جهت رسیدن به اهداف درمانی مانند کاهش استرس، بهبود خلق و خو و تقویت مهارت‌های شناختی استفاده می‌شود.
• نوشتن درمانی: در نوشتن درمانی، از نوشتن به عنوان راهی برای کمک به افراد در جهت پردازش تجربیات، بیان احساسات و افکار و ارتقای سلامت روان آنها استفاده می‌شود.

فرایند هنر درمانی

هدف هنر درمانی استفاده از فرآیند خلاقیت برای کمک به افراد در جهت کشف و ابراز خودشان است. از طریق این فرآیند، افراد می‌توانند به درک عمیق‌تری از خود دست یابند و روش‌های جدیدی برای مقابله با مشکلات پیدا کنند.

در هنر درمانی، از خلق یا درک آثار هنری برای کمک به افراد در موارد زیر استفاده می‌شود:

• بررسی و شناخت احساسات
• افزایش خودآگاهی
• مقابله با استرس
• تقویت عزت نفس
• بهبود مهارت‌های اجتماعی

برخی از تکنیک‌های رایج در هنر درمانی عبارتند از:

• کلاژ (چسباندن قطعات مختلف بر روی یک سطح): در این تکنیک، فرد با چیدن و چسباندن قطعات مختلف مانند عکس، کاغذ رنگی و سایر مواد بر روی یک سطح، به بیان خود و احساساتش می‌پردازد.
• رنگ‌آمیزی: رنگ‌آمیزی می‌تواند به کاهش استرس، افزایش تمرکز و برقراری ارتباط با احساسات درونی فرد کمک کند.
• خط‌خطی کردن و سیاه‌قلم کشیدن: گاهی اوقات، خط‌خطی کردن و کشیدن اشکال ساده بدون هدف خاص، می‌تواند راهی برای رها شدن از افکار مزاحم و برقراری ارتباط با ناخودآگاه فرد باشد.
• طراحی: طراحی می‌تواند به بیان افکار و احساسات پیچیده به شکلی ساده و قابل درک کمک کند.
• نقاشی با انگشت: نقاشی با انگشت، به خصوص برای کودکان، روشی سرگرم‌کننده و آزادانه برای ابراز خود و برقراری ارتباط با احساسات درونی‌شان است.
• نقاشی: در نقاشی، فرد می‌تواند با استفاده از رنگ‌ها، خطوط و اشکال مختلف، به بیان احساسات و تجربیات درونی خود بپردازد.
• عکاسی: در برخی موارد، از عکاسی به عنوان ابزاری برای ثبت و بررسی تجربیات و احساسات فرد استفاده می‌شود.
• مجسمه‌سازی: خلق مجسمه می‌تواند به افراد در جهت بیان احساسات و افکارشان به صورت سه بعدی کمک کند.
• کار با گل رس: کار با گل رس نیز روشی برای ابراز خود و برقراری ارتباط با احساسات درونی از طریق شکل‌دهی و دستکاری مواد است.

در طول فرآیند هنر درمانی، پس از خلق اثر هنری، درمانگر و مراجع ممکن است با هم به تحلیل و بررسی آن بپردازند. با کاوش در اثر هنری، فرد می‌تواند به الگوها و تضادهایی که بر افکار، احساسات و رفتار او تأثیر می‌گذارند، پی ببرد.

کاربردهای هنر درمانی

هنر درمانی برای درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات روانی و مشکلات روحی و روانی قابل استفاده است. در بسیاری از موارد، هنر درمانی می‌تواند به صورت همزمان با سایر روش‌های روان‌درمانی مانند گروه درمانی یا درمان شناختی-رفتاری (CBT) به کار رود.

هنر درمانی برای درمان طیف گسترده‌ای از مشکلات روحی و روانی و همچنین برخی بیماری‌های جسمی قابل استفاده است. در اینجا به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم:

• مسائل مربوط به سالمندی
• اضطراب
• افسردگی
• اختلالات خوردن
• مشکلات عاطفی
• مشکلات خانوادگی یا روابط عاطفی
• بیماری‌های جسمی
• علائم روان‌شناختی ناشی از بیماری‌های دیگر
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• مسائل اجتماعی و روانی
• استرس
• اختلال مصرف مواد

مزایای هنر درمانی

تحقیقات نشان داده‌اند که شرکت در فعالیت‌های هنری خلاقانه، حتی به مدت کمتر از یک ساعت، می‌تواند به کاهش استرس و بهبود سلامت روان افراد کمک کند. این یافته در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ توسط انجمن هنر درمانی آمریکا منتشر شد، مورد تأیید قرار گرفته است. نکته‌ی جالب این است که برای بهره‌مندی از هنر درمانی، نیازی به داشتن مهارت یا استعداد خاصی در زمینه‌ی هنر نیست.

افرادی که تجربه‌ی آسیب‌های روحی، خشونت فیزیکی، خشونت خانگی، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روانی را داشته‌اند، می‌توانند از طریق ابراز خلاقانه‌ی احساسات خود، از هنر درمانی بهره ببرند.

در اینجا به برخی از موقعیت‌هایی که هنر درمانی می‌تواند در آنها مفید باشد، اشاره می‌کنیم:

• بزرگسالان با استرس شدید
• کودکانی با مشکلات رفتاری یا اجتماعی
• کودکان یا بزرگسالانی که تجربه‌ی رویداد تلخ داشته‌اند
• کودکان با ناتوانی یادگیری
• افراد دارای آسیب مغزی
• افراد مبتلا به مشکلات سلامت روان

اثربخشی هنر درمانی

در حالی که تحقیقات نشان‌دهنده‌ی فواید احتمالی هنر درمانی هستند، یافته‌ها در مورد اثربخشی آن گاه متناقض و ناهمگون هستند. به دلیل کمبود و عدم قطعیت در بسیاری از مطالعات انجام‌شده، نیاز به تحقیقات بیشتر برای بررسی دقیق‌تر نحوه و زمان‌های بهینه‌ی بهره‌مندی از هنر درمانی احساس می‌شود.

در پژوهش‌هایی که بر روی بزرگسالان آسیب‌دیده از نظر روحی انجام شده است، مشاهده گردید که هنر درمانی به طور قابل توجهی علائم این آسیب‌ها و همچنین میزان افسردگی را کاهش می‌دهد.

یک بررسی جامع در مورد اثربخشی هنر درمانی نشان داد که این روش درمانی به بیماران مبتلا به سرطان که تحت درمان‌های پزشکی قرار داشتند، در ارتقای کیفیت زندگی و کاستن از تنوع علائم روحی یاری می‌رساند.

مطالعه‌ی دیگری نیز حاکی از آن بود که هنر درمانی در سالمندان ساکن خانه‌های سالمندان، به کاهش افسردگی و افزایش عزت نفس آنان منجر می‌شود.

نکاتی برای در نظر گرفتن درباره هنر درمانی

اگر شما یا یکی از عزیزان به فکر شرکت در جلسات هنر درمانی هستید، نکات مهمی وجود دارد که باید بدانید. در این زمینه باورهای غلطی رایج است و لازم است با حقایق آشنا شوید.

نیازی به استعداد هنری ندارید!

شرکت در هنر درمانی نیازمند استعداد یا مهارت خاصی در زمینه هنر نیست. افراد در تمام سنین، از جمله کودکان، نوجوانان و بزرگسالان، می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که حتی صرف حضور در فضایی با آثار هنری می‌تواند در بهبود سلامت روان نقش داشته باشد.

هنر درمانی با کلاس هنری فرق دارد

افراد اغلب کنجکاو هستند که بدانند جلسات هنر درمانی با کلاس‌های هنری چه تفاوتی دارد.

در کلاس هنری، تمرکز بر یادگیری تکنیک‌های هنری یا خلق یک اثر نهایی خاص است. اما هنر درمانی بیشتر بر این موضوع تأکید دارد که مراجعه‌کنندگان روی تجربه‌ی درونی خودشان تمرکز کنند.

با خلق اثر هنری، افراد می‌توانند بر ادراکات، تخیلات و احساسات خودشان متمرکز شوند. در هنر درمانی، افراد تشویق می‌شوند آثاری خلق کنند که بیان‌گر دنیای درونشان باشد، نه صرفاً نمایشی از دنیای بیرون.

هنر درمانی در مکان‌های مختلف

هنر درمانی، روشی خلاقانه و قدرتمند برای کاوش در دنیای درون و ارتقای سلامت روان است که در طیف وسیعی از مکان‌ها قابل ارائه است.

چه در حال گذراندن دوران نقاهت در بیمارستان باشید، چه در مطب روانشناس خصوصی، چه در مدرسه‌ای مشغول تحصیل و چه در پناهگاهی برای یافتن سرپناه، هنر درمانی می‌تواند یار و یاوری صمیمی برای شما باشد.

در ادامه، به برخی از مکان‌های متداول ارائه خدمات هنر درمانی اشاره می‌کنیم:

• مطب‌های بستری: هنر درمانی می‌تواند به عنوان بخشی از برنامه درمانی بیماران بستری در بیمارستان‌ها، به تسریع روند بهبودی و ارتقای روحیه آنان کمک کند.
• مطب‌های خصوصی سلامت روان: در مطب روانشناسان و مشاوران، هنر درمانی به عنوان ابزاری مکمل در کنار سایر روش‌های درمانی، به بررسی و حل چالش‌های مراجعه‌کنندگان یاری می‌رساند.
• مدارس: هنر درمانی در محیط‌های آموزشی، فضایی امن و خلاق برای دانش‌آموزان فراهم می‌کند تا احساسات، افکار و تجربیات خود را به شیوه‌ای غیرکلامی بیان کنند و از این طریق، مهارت‌های خودآگاهی، تنظیم هیجانات و حل مسئله را در آن‌ها تقویت می‌کند.
• سازمان‌های اجتماعی: در این سازمان‌ها، هنر درمانی به عنوان ابزاری برای توانمندسازی افراد، ارتقای سلامت روان جامعه و ایجاد فضایی برای گفتگو و همبستگی اجتماعی به کار گرفته می‌شود.

علاوه بر این مکان‌های متداول، هنر درمانی می‌تواند در محیط‌های دیگری نیز مانند استودیوهای هنری، دانشگاه‌ها، مراکز اصلاح و تربیت، خانه‌های سالمندان، مراکز سلامت و تندرستی و پناهگاه‌های زنان ارائه شود.

انتخاب مکان مناسب برای هنر درمانی به نیازها و شرایط فردی هر شخص بستگی دارد. در مواردی که به تجهیزات و مواد خاصی نیاز باشد، یافتن مکان مناسب ممکن است کمی چالش‌برانگیزتر باشد.

هنر درمانی برای همه مناسب نیست

درست است که سطوح بالای خلاقیت یا مهارت هنری برای بهره‌مندی از هنر درمانی ضروری نیستند، اما این موضوع گاه مانع از ورود افراد به این عرصه درمانی می‌شود. تصور نادرست از عدم خلاقیت یا ناتوانی هنری، می‌تواند سدّی در برابر تجربه فواید این روش درمانی باشد.

علاوه بر این، تحقیقات نشان داده اند که هنر درمانی برای همه انواع شرایط سلامت روان مؤثر نیست. به عنوان مثال، یک تحلیل جامع به این نتیجه رسیده است که هنر درمانی در کاهش علائم مثبت یا منفی اسکیزوفرنی تأثیرگذار نیست

چگونه هنر درمانی را آغاز کنیم؟

اگر فکر می کنید که هنر درمانی برای شما یا یکی از عزیزانتان مفید است، مراحل زیر را دنبال کنید:

۱. یافتن یک متخصص واجد شرایط:

اولین قدم یافتن یک درمانگر هنری آموزش دیده و دارای مجوز است. درمانگران هنری واجد شرایط معمولاً دارای مدرک کارشناسی ارشد در روان درمانی به همراه گواهینامه اضافی در هنر درمانی هستند.

۲. بررسی پوشش بیمه درمانی:

قبل از شروع هنر درمانی، با شرکت بیمه درمانی خود تماس بگیرید تا از پوشش احتمالی این روش مطلع شوید. در حالی که ممکن است هنر درمانی تحت پوشش بیمه پایه شما نباشد، ممکن است تحت پوشش بیمه های تکمیلی یا با استفاده از معافیت های خاص، بخشی از هزینه جلسات را پوشش دهد.

۳. انتخاب یک درمانگر مناسب:

همه درمانگران هنری در همه زمینه ها تخصص ندارند. هنگام انتخاب درمانگر، به دنبال کسی باشید که در زمینه ای که شما با آن دست و پنجه نرم می کنید، تجربه و تخصص داشته باشد. به عنوان مثال، اگر با تروما روبرو هستید، به دنبال درمانگری باشید که در درمان تروما از طریق هنر درمانی تجربه دارد.

۴. آشنایی با روند درمان:

در طول جلسات اولیه، درمانگر هنری شما در مورد سابقه سلامتی، نگرانی ها و اهداف شما سوال خواهد کرد. همچنین ممکن است روش های مختلف هنر درمانی را به شما معرفی کند و به شما کمک کند تا روشی را انتخاب کنید که برای شما مناسب باشد.

۵. آمادگی برای کاوش و گفتگو:

هنر درمانی یک فرآیند خلاقانه و مشارکتی است. در طول جلسات، از شما خواسته می شود تا از طریق هنر به احساسات، افکار و تجربیات خود بپردازید. درمانگر شما در کنار شما خواهد بود تا به شما کمک کند تا در مورد آنچه خلق می کنید گفتگو کنید و بین هنر شما و زندگی تان ارتباط برقرار کنید.

سخن پایانی

هنر درمانی، فرصتی منحصر به فرد برای کشف خلاقیت درونی، التیام زخم‌های عاطفی و ارتقای سلامت روان فراهم می‌کند. عدم وجود مهارت‌های هنری نباید مانعی برای تجربه فواید این روش درمانی باشد. با ذهنی باز و قلبی پذیرا، هر فرد می‌تواند از هنر درمانی برای بهبود زندگی خود بهره‌مند شود.

منبع

https://www.verywellmind.com/what-is-art-therapy-2795755